2023-cü il müharibələr, üsyanlar, böhranlar, təbii fəlakətlər və qalmaqallarla dolu il oldu… Amma biz həm də möhtəşəm hadisələrin və əsaslı texnoloji inkişafın şahidi olduq.
Bashlibel.az 2023-cü ildə iz qoyan bəzi hadisələri təqdim edir.
İLİN HADİSƏSİ: Xankəndidə Bayrağımız ucaldıldı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaltdı.
Azərbaycan Bayrağı Ağdərə və Sərsəngdə dalğalanır
Xankəndidə Bayraq ucaldıldığı gün – oktyabrın 15-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev oktyabrın 15-də Ağdərə şəhərində, həmçinin Sərsəng su anbarının ərazisində də Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaltdı.
Qarabağ separatçılardan təmizləndi
Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti Azərbaycan Respublikasının Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti dislokasiya olunduğu ərazilərində qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinin törətdikləri və insanların həlak olması ilə nəticələnmiş çoxsaylı terror aktları ilə əlaqədar ibtidai istintaqı davam etdirdi. Qondarma “Artsaxın liderləri” və separatçılar həbs edilərək Bakıya gətirildi.
Dünyanı şoka salan olay: Priqojinin üsyanı və ölümü
Ukraynada cəbhə xəttində döyüşən rus muzdlu ordusu “Vaqner”in rəisi Yevgeni Priqojin Moskvadan və Putindən narazılığını iyunun 23-də üsyanla nümayiş etdirdi. “Vaqner” qoşunları Moskvaya çatmaq üzrə olanda Belarus prosesə müdaxilə etdi və üsyançılar dayandı. Rusiya lideri Putin Priqojini satqın elan etdi. Dünya Putinin bu üsyanı cavabsız qoymayacağına əmin idi və Priqojin düz 2 ay sonra, avqustun 23-də şəxsi təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində dünyasını dəyişdi.
İlin davası: Tramp məhkəmələrdə
2023-cü il ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp üçün kifayət qədər təlatümlü oldu. 2024-cü ildə yenidən prezident seçkilərinə qatılacağını açıqlayan Tramp mühakimə olunduğu 4 fərqli dava ilə “ABŞ-ın kürəyindən vurulan ilk prezidenti” kimi tarixə düşdü. Keçmiş prezidentin məhkəmə ziyarətləri mart ayında porno ulduza susmaq üçün pul ödəməsi iddiası ilə açılan iş ilə başladı. Daha sonra o, Floridadakı evində gizli hökumət sənədlərini gizlətməkdə ittiham edildi. Bunun ardınca onun yanvarın 6-da Konqresə basqın təşkil etməsi ilə bağlı iddialar qaldırıldı. İttihamları “cadugər ovu” kimi xarakterizə edən Trampın namizədliyi Kolorado ali məhkəməsinin ştatda ilkin seçkilərdə iştirakını qadağan etməsindən sonra mübahisələrə səbəb olub.
İlin barbarlığı: Müsəlmanların müqəddəs kitabı yandırıldı
2022-ci ildə Danimarkalı islamofob siyasətçi Rasmus Paludanın başlatdığı Quran yandırma təxribatları 2023-cü ildə bütün dünyanın reaksiyasına səbəb olan ardıcıl hücumlara çevrildi. İsveçdə yaşayan İraq əsilli Salman Monika il ərzində Türkiyənin Stokholm səfirliyi qarşısında bir neçə dəfə Quran yandıraraq müsəlman dünyasında qəzəb doğurdu. Monikanın təxribatları NATO-ya üzv olmaq üçün Türkiyənin təsdiqini gözləyən İsveçi çətin vəziyyətə saldı. Stokholm aksiyanı dayandırmaq üçün qanunun dəyişdirilməsini müzakirə etdi.
Qeyd edək ki, Avropada ifrat sağçıların yüksəlişi ilə İslam dəyərlərinə hücumlar artır.
İlin parlaq hadisəsi: Süni intellektin inkişafı
2023-cü ili, bəlkə də, “ən ağıllı” il adlandırmaq olar. Çünki ən çox süni intellekt tətbiqləri bu il ortaya çıxıb. Qrafik redaktədən mətn yazmağa, foto manipulyasiya proqramlarından söhbət robotlarına qədər bir çox süni intellekt alətləri bu il istifadəçilərlə təqdim edildi. Ancaq bütün bunları geridə qoyan və ilin gündəmində olan bir proqram yaradıldı: ChatGPT. Tətbiqlə xəstəsini müayinə edən həkim, mahnının sözlərini yazan müğənni, ev tapşırığını yerinə yetirən tələbələr var. ABŞ-da yerləşən OpenAI şirkətinin ChatGPT süni intellekt tətbiqi istifadəyə verildikdən 2 ay sonra istifadəçilərin sayı 100 milyon ötdü.
İlin böhranı: İqlim krizisi
Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının məlumatına görə, “indiyə qədərki ən isti il” kimi qeydə alınan 2023-cü ildə iqlim böhranının dağıdıcı təsirlərini yaşadıq. İyul ayında Yunanıstan meşə yanğınları səbəbindən cəhənnəmə döndü. Meşə yanğınları ilə mübarizə aparan ölkələr arasında İtaliya, İspaniya, Kanada, Avstraliya, Qazaxıstan və Əlcəzair də var. Sentyabrın 10-da Liviyanın şərqində “Daniel fırtınası” baş verdi və 2 bənd sel sularına tab gətirə bilmədiyi üçün dağıldı və Derna şəhərində ən azı 11300 nəfər həyatını itirdi. Avqust ayında ABŞ-ın Havay ştatında baş verən və 3 gün davam edən meşə yanğınında 100 nəfər həlak oldu.
İlin yaxınlaşması: Türkiyə – Yunanıstan münasibətləri inkişaf etdi
2019-cu ildən gərgin dövr yaşayan Ankara-Afina münasibətləri 6 fevral zəlzələlərindən sonra Yunanıstanın Türkiyəyə humanitar yardım göstərməsindən sonra yumşalma dövrünə qədəm qoydu. Mərkəzləri Kahramanmaraşda olan zəlzələlərdən sonra o vaxtkı xarici işlər naziri Nikos Dendiasın Hatay səfəri iki ölkə arasındakı buzların əriməsinə töhfə verdi. Afina-Ankara xəttində intensivləşən diplomatik təmaslar sentyabr ayında zirvəyə çatdı. Xarici işlər və müdafiə nazirləri arasında keçirilən görüşlərin ardından Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 6 ildən sonra Afina səfəri Yunanıstanla əlaqələrdə yeni səhifə açdı.
İlin dramı – Qəzza müharibəsi
Qəzza müharibəsi 2023-cü ildə dərin iz buraxdı. Oktyabrın 7-də HƏMAS-ın qəfil hücumu Qəzza zolağında amansız hadisələrə səbəb oldu. İsrail ordusu “HƏMAS-a son qoymağı” qarşısına məqsəd qoydu. Həftələrlə davam edən davamlı bombardmanlarda 21 min 507 mülki vətəndaş həyatını itirdi. Fələstinlilər bölgə daxilində köç etməyə məcbur oldu və tam blokada altında qida, su və dərmansız qaldılar. Xəstəxanalar, sığınacaqlar və məktəblər hədəfə alındı. Girov götürülənlərin yaxınlarının təzyiqindən sonra HƏMAS ilə İsrail arasında da məhbus mübadiləsi razılaşması imzalandı. Lakin münaqişədə fasilə cəmi 7 gün davam etdi.
İlin fəlakəti: Kahramanmaraş zəlzələsi
Türkiyə 6 fevral 2023-cü ildə mərkəzi Kahramanmaraşda yerləşən 7,8 və 7,5 bal gücündə ardıcıl iki zəlzələ ilə sarsıldı. Türkiyənin 10 vilayəti ilə yanaşı, Suriyada da böyük dağıntılar oldu. “Əsrin fəlakəti” olaraq xarakterizə edilən zəlzələdən sonra Ankaranın dünyaya yardım çağırışı nəticəsində Azərbaycan başda olmaqla onlarla ölkədən qruplar gələrək axtarış-xilasetmə işlərinə qatıldı. Ermənistanla quru sərhədi illər sonra ilk dəfə yardım maşınları üçün açıldı, Yunanıstanın yardımı Afina ilə münasibətlərin yaxşılaşmasına səbəb oldu.