Kəlbəcər rayonunda öz ziyalıları ilə tanınan kəndlərdən ön sırada gedənlərdən biri Başlıbel kəndi olmuşdur. Başlıbel kəndində yaşayanlar həmişə elmə, eləcə də elmli və savadlı insanlara böyük hörmət bəsləmişlər. Bu baxımdan Başlıbel kəndinin ilk savadlı adamı olan Molla Məhəmmədin həyatı haqqında oxucularımızı tanış etmək istəyirəm.
MOLLA MƏHƏMMƏD
Salahov Məhəmməd Mirzə oğlu 1890-cı ildə Kəlbəcər rayonunun Başlıbel kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini Başlıbel kəndində Seyid Hüseynin dərs dediyi mədrəsədə (dini məktəbdə) almışdır. Seyid Hüseyn Molla Şəvəndə oğlu (Şəvəndə “deyib-gülən” mənasındadır,sonralar sənədləşmə gedəndə Molla Şəvəndənin adını “Şahbəndə” yazıblar-məlumat nəvəsi Şahbəndəyev Hüseynindir) Başlıbeldə bir neçə nəfərə,o cümlədən Molla Məhəmmədə də “Çərəkə” (Quran) öyrədib. Hər səhər sübh zamanı ev damının üstünə çıxıb azan verirmiş. Bir neçə dəfə Kəlbəcərə çağırıb NKVD-də ona dini dərs deməyi qadağan edirlər. Sonuncu dəfə Kəlbəcərdən evə qayıdandan sonra bir necə dəfə evdəkilərə “Allah mənim ixtiyarımı əlimdən alınca canımı alsın” deyib. 32 yaşlı sağlam adam olmasına baxmayaraq növbəti gün vəfat edib. Molla Məhəmmədin ali dini təhsil alması barədə Başlıbel kənd sakinləri arasında müxtəlif versiyalar var. Başlıbel kəndində anadan olmuş, uşaqlıq və gəncliyinin ilk dövrünü Başlıbeldə yaşamış Şahverdiyev Möhübbət Həsən oğlu öz atası Həsən Şahverdi oğlundan eşitdiyini belə söyləyir:
-Başlıbeldəki dini mədrəsədə təhsil alarkən Molla Məhəmmədin sinif yoldaşı Mir Fəttah Hacı Salah oğlu ilə bir sinifdə oxuduqlarına görə Molla Məhəmməd onunla dostluq edərdi. Molla Məhəmməd mədrəsədə çox yaxşı oxuyar,bunun əksinə olaraq Mir Fəttah o qədər də yaxşı oxumazdı. Lakin Hacı Salah oğlu Mir Fəttahın oxumasını və təhsilini davam etdirməsini çox arzulayırdı. Molla Məhmmədlə Mir Fəttah mədrəsəni bitirəndə Molla Məhmməd təhsilini davam etdirmək arzusunu atası Mirzə kişiyə bildirsə də Mirzə kişi maddi imkansızlıqdan onu oxuda bilməyəcəyini dedi. Bunu görən Molla Məhəmməd sinif yoldaşı Mir Fəttahgilə gedir və Hacı Salahdan onu da Mir Fəttahla bərabər Xorasana ali təhsil almağa aparmasını xahiş edir. Elmə,biliyə olduqca önəm verən Hacı Salah Molla Məhəmmədin bu xahişini qəbul edir və onun oxuması üçün lazım olan xərci öz üzərinə götürür. Hacı Salah nökərlərə onların hərəsi üçün bir at hazırlamağı və bir ata isə ərzaq və yol xərci yükləməyi tapşırır. Beləliklə, Hacı Salah oğlu Mir Fəttahla Molla Məhəmmədi Xorasanda ali dini məktəbə qəbul etdirir və onların yaşayışı üçün lazım olan kirayə evi tutur, ərzaqlarını və yaşayış xərclərini uşaqlara verib özü Başlıbelə qayıdır. Dərslər başlayır, bir müddət oxuyurlar. Molla Məhəmməd çox yaxşı oxuyur, Mir Fəttah isə bunun əksinə olaraq pis oxuyur, müəllimləri tərəfindən tez-tez danlanılır. Bir qədər keçdikdən sonra Mir Fəttahın müəllimləri tərəfindən cəzalandırılması müntəzəm hal alır, tez-tez ayaqlarını falaqqaya salıb çubuqlayırlar. Nəhayət, Mir Fəttah məktəbdən qaçıb evlərinə qayıtmaq qərarına gəlir. O, qərarını dostu Molla Məhəmmədə deyir. Molla Məhəmməd nə qədər çalışırsa, Mir Fəttahı fikrindən döndərə bilmir. Mir Fəttah Başlıbelə qayıtmaq üçün özünə xərclik götürür,qalan pulunu Molla Məhəmmədə verir, onunla xudahafizləşərək Kəlbəcərə gələn karvana qoşulur və evinə qayıdır. Atası Hacı Salah nə qədər çalışırsa, Mir Fəttah yenidən oxumağa qayıtmır. Molla Məhəmməd isə səkkiz il Xorasanda oxuyur. Yaxşı oxuduğuna görə müəllimləri ona xüsusu hörmətlə yanaşırmışlar. Müəllimləri onu özləri ilə bərabər yas mərasimlərinə aparar,orada quran oxudar və bunun müqabilində ona pul da verərmişlər. Səkkiz il ərzində Xorasanda ali dini təhsil alan Molla Məhəmməd həmin dövrün üç azərbaycanlı tələbəsindən biri olmuşdur.
Ardı var…
Oqtay SALAHLI
Bashlibel.az
Hörmətli.müəllif.
Qələmə aldığınız yazı Başlıbel ziyalılarının təbliğatı və gələcək nəsillərə tanıdılması baxımından təqdirəlayiqdir. Təşəkkür edirəm.
Ancaq yazınızda xırda nüanslar var ki, onlara aydınlıq gətirmək istəyirəm.
Kəlbəcərdən evə qayıdandan sonra 32 yaşında kimin öldüyü aydın deyil. Əgər söhbət Molla Məhəmməddən gedirsə bu yalnış məlumatdır.
İkincisi, ikimiz də demək olar ki, yaşdaşıq. Mənim bildiyim və böyüklərimizdən eşitdiyimə görə Başlıbeldə ağa-nökər məsələsi olmayıb. Çünki başlıbellilər beş qardaşın övladları olduqları üçün bir qardaşın digər qardaşı evində nökər saxlaması məntiqə uyğun deyil və o dövrün kişiləri buna qətiyyən yol verməzdi.Əlbəttə onların da imkanlısı, imkansız olub. Amma imkanı olanlar həmişə az imkanlılara kömək və yardım edib. Nökər məsələsi tamamilə yalnış və zərərli fikirdi və bunu yazınızdan çıxarmağı tövsiyə edirəm.
Hörmətlə: Fazil Həsən oğlu Əzizov
Allah rəhmət eləsin!
Bölgənin ən dəyərli ağsaqqallarından və ziyalılarından biri olub. Eyni zamanda kənd üçün hər zaman xatırlanacaq bir iz qoyub!
Mən cox istərdim ki, gələcəkdə kənddə inşa olunan Məscid, Molla Məhəmməd adına olsun!